پیشرفت اقتصادی مستلزم تجهیز و تخصیص بهینه منابع است؛ بدین معنی که باید با سازوکار مناسب، وجوه مازاد در اختیار عموم جمع آوری شود و در راه رشد و توسعه اقتصادی مورد استفاده قرارگیرد. در واقع ، رشد اقتصادی مستلزم تولید، و تولید مستلزم سرمایه گذاری است. برای اینکه سرمایه گذاری به میزان کافی و به شیوه صحیح صورت گیرد و وجوه به جای استفاده در فعالیت های سفته بازانه در امور تولیدی به کار گرفته شوند نیازمند توسعه بازار مالی هستیم . کارکرد اصلی بازار مالی تسهیل فرایند تامین مالی است که خود منتج به توسعه اقتصادی می شود. بدین ترتیب ، توسعه و رشد بازارهای مالی از پیش نیازهای اساسی رشد و توسعه اقتصادی هر کشوری محسوب می شود. مطالعات امروزی به خوبی رابطه میان توسعه یافتگی و کارایی و پیشرفت بازارهای مالی را به اثبات رسانده اند و کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نیست. به علاوه ، بر اساس بازده مورد انتظار از انواع فعالیت های اقتصادی، خریداران و فروشندگان در بازارهای مالی تصمیم می گیرند که چگونه وجوه میان دارایی های مختلف تقسیم شود و این امر به بهبود فرایند قیمت یابی و کارایی بازار کمک می کند . به همین دلیل برای معامله دارایی های مالی، بازار مالی شکل گرفته است.
بازار به معنای محلی است که در آن خریداران و فروشندگان با یکدیگر موجه می شوند و معاملات خود را انجام می دهند . این محل پیش تر صرفا فیزیکی بود اما امروزه بازار می تواند الکترونیکی باشد و محل جغرافیایی مشخصی نداشته باشد. در یک تقسیم بندی اصلی، انواع بازار موجود در اقتصاد را می توان به بازار محصولات و بازار عوامل تولید تقسیم کرد. بازار محصولات کالاهای ساخته شده و خدمات را در بر می گیرد و بازار عوامل تولید نیروی کار و سرمایه را شامل می شود. بازار مالی بخشی از بازار عوامل تولید محسوب می گردد و در برابر بازار واقعی قرار می گیرد.
بر اساس تقسیم بندی های رایج، بازار مالی به سه بازار پول، سرمایه و بیمه تقسیم می شود. در بازار بیمه بر خلاف دو بازار پول و سرمایه، تامین مالی صورت نمی گیرد و خدمت پوشش ریسک ارائه می شود. بازار مالی بر اساس نحوه تامین مالی و معیار سررسید تعهدات، به بازار پول و بازار سرمایه تقسیم می شود. به عنوان اصطلاحی مالی ، بازار پول به بازار ابزارهای مالی کوتاه مدت و میان مدت اطلاق می گردد و بازار ابزارهای مالی میان مدت و بلند مدت بازار سرمایه نامیده می شود. به عبارت دیگر، بازار پول بازاری برای دادو ستد پول و دیگر دارایی های مالی جانشین نزدیک به پول است، همچون چک، سفته و برات، که سررسید کمتراز یک سال دارند. در نقطه مقابل، بازار سرمایه به بازار دادو ستد ابزار های مالی با سررسید بیش از یک سال و دارایی های بدون سررسید اطلاق می شود. صرف نظر از بازار بیمه که نقش مستقیمی در تامین مالی ندارد، مجموع بازار پول و بازار سرمایه را بازار مالی می نامند. بر این اساس، در بازار های مالی که در آن ها سرمایه در مسیر تولید قرار می گیرد و امکان رشد می یابد با دو بازار پولی ( بانک محور) و بازار سرمایه ( اوراق بهادار محور) مواجهیم. با وجود این، در هر دو بازار پول و سرمایه، اوراق بهادر منتشر می شوند و تفاوت در سر رسید آن هاست، ضمن آنکه اوراق بهادر بازار پول عموما ریسک کمتر و بازده پایین تری دارد.
با وجود این به نظر می رسد که در کشور ما به منظور تمایز پول از بازار سرمایه این تقسیم بندی به میزان کافی گویا نیست، زیرا تعداد قابل توجهی از ابزارهای مورد استفاده در بازار پول شباهت چشمگیری با ابزار های مورد استفاده در بازار سرمایه دارند. در بازار پول همچون بازار اوراق بهادار، اوراق مشارکت یا سایر اوراق بهادار با عمر چهار یا پنج ساله صادر می گردد، در حالی که، طبق تعریف، چنین اوراقی منحصر به بازار سرمایه هستند. به علاوه، در نظام غربی، عملیات بازار پول عمدتا بر عقد قرض و بازار سرمایه بر مشارکت استوار است، در حالی که در نظام مالی اسلامی چنین تفکیکی قانونا متصور نیست. به هر روی باید پذیرفت که تقسیم بندی بازار پول و سرمایه بر مبنای یاد شده در کشور ما به طور دقیق اجرا نمی شود و برای تفکیک این دو بازار از یکدیگر بهتر است بگوییم بازار تحت نظارت بانک مرکزی را بازار پول و بازار تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار را بازار سرمایه می نامند . عدم وجود مرز دقیق میان بازار پول و بازار سرمایه منحصر به کشور ما نیست و هم اکنون بحث از بانکداری جامع به منظور ارائه انواع خدمات مالی توسط نهاد واحد نیز فراوان است. درواقع به همین دلیل است که تمایز میان بازار پول و بازار مالی در کشورهای مختلف کم رنگ شده است. در فرانسه از سال 1984 این دو بازار به یکدیگر نزدیک شدند: از یک سو تنوع ابزار های مالی مورد استفاده در بازار مالی گسترش یافت و از سوی دیگر عرصه بازار پول برای ورود دیگر فعالان اقتصادی و ابزار های مالی میان مدت باز شد.
بر گرفته از کتاب دکتر محمد سلطانی انتشارات سمت و پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی و دانشگاه شهید بهشتی