نفت کالای خاص و استراتژیکی است که نمی توان آن را در ردیف سایر کالاها قرارداد. نفت برای کلیه کشورها اعم از تولید کننده و یا مصرف کننده اهمیت بسیار زیادی دارد . کشورهای تولید کننده به نحو فزآینده ای به تولید نفت و درآمد های حاصل از ان وابسته اند و قطع یا کاهش تزریق دلارهای نفتی به شدت به اقتصاد آنان آسیب می رساند . از آن طرف ، تمدن و شکوفایی اقتصادی کشورهای صنعتی و مصرف کننده نیز به تامین انرژی متکی است. حدود 70 درصد انرژی مورد نیاز دنیا از طریق نفت و گاز تامین می گردد و فعلا افقی برای کاهش سهم نفت و گاز در سبد انرژی جهان دیده نمی شود.
با اینکه بیش از یک سده از اولین حفر چاه نفت در مسجد سلیمان می گذرد و در این صد سال نفت تاثیر بسیار زیادی بر شکل گیری جامعه نوین ایران داشته است، مدت زمان زیادی نیست که اصطلاح حقوق نفت یا حقوق نفت و گاز در ادبیات حقوقی ما وارد شده است. متعاقب ملی شدن صنعت نفت ایران در سال 1329، اولین قانون نفت در ساال 1336 به تصویب رسید .
حقوق نفت به آن دسته از قواعد ، اصول، موازین، قوانین، مقررات و ضوابطی اطلاق می شود که روابط مرتبط با نفت را در جامعه تنظیم می کند. این روابط شامل مالکیت نفت موجود در لایه های زیر زمینی ، نحوه تملک ، سرمایه گذاری ، اکتشاف ، توسعه ، استخراج، بهره برداری، توزیع، صادرات، حمل و نقل و مصرف نفت ، گاز، قیر و سایر هیدرو کربورها می باشد. نفت از جهت تولید و سرمایه گذاری، از جهت فروش و عرضه، از جهت حمل و نقل، از جهت حفظ محیط زیست و از سایر جهات با الزامات حقوق بین الملل و حقوق فراملی عجین شده است. هر چند قوانین نفت در کشورها ماهیت ملی دارند و هر کشوری قانون نفت ملی خاص خود را تصویب کرده است، ولی این امر به مثابه آن نیست که حقوق نفت ماهیت ملی دارد، زیرا اولا حقوق نفت فراتر از قانون ملی نفت کشورها است و ثانیا کشورها در تنظیم حقوق نفت خود از آزادی عمل زیادی برخوردار نیستند و مجبورند الزامات بین المللی و فراملی را در تنظیم روابط نفتی خود لحاظ کنند.
حقوق نفت در برخی از زمینه ها کاملا با حقوق بین الملل مرتبط می شود و از آن تاثیر و تاثر می پذیرد. اولین مورد در خصوص شناسایی حق حاکمیت کشورهای صاحب نفت بر منابع نفت خودشان است. حاکمیت بر منابع طبیعی یکی از اصول حقوق بین الملل است که در قطعنامه های گوناگون مجمع عمومی و برخی از اسناد بین المللی دیگر بیان و مورد تاکید قرار گرفته است.
قرارداد های نفتی بالا دستی به آن دسته از امتیازنامه ها یا ترتیبات قراردادی اطلاق می شود که به موجب آن کشور صاحب نفت، اکتشاف، توسعه ، تولید و بهره برداری از منابع نفتی را کلا یا جزء به شرکتهای نفتی بین المللی واگذار می کند. به طور سنتی ، قرارداد های نفتی با بالاترین مقامات یک کشور امضاء شده و در بسیاری از موارد به تصویب قانون گذار کشور میزبان نیز رسیده است.
قراردادهای نفتی در چهار سطح :
1- قرارداد هایی که بین شرکت ملی نفت ( کارفرما ) و شرکت نفتی بین المللی ( پیمانکار ) برای اکتشاف، توسعه و یا بهره برداری منعقد می شود .
2- قرارداد های مشارکت و یا قراردادهای اجرای مشترک فی مابین شرکت های نفتی بین المللی منعقد می شوند.
3- قرارداد های تامین منابع مالی مورد نیاز پروژه موضوع قرارداد سطح اول با موسسات مالی و اعتباری و یا سایر شرکتها منعقد می گردد.
4- در سطح چهارم قراردادهایی است که شرکت نفتی بین المللی با پیمانکاران فرعی منعقد می کند.